Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Yazısı

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Yazısı
Yazarın gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici yönlerini, toplumsal ve kültürel özelliklerini kendi görüş ve düşüncelerini katarak anlattığı yazılardır. ilginç, okuyucuyu saran bir anlatımı vardır. Hayalden doğma hiçbir olguya yer verilmez. Gözleme dayalı olarak yazılır. Osmanlı klasik döneminin bilinen tek gezi eseri ve aynı zamanda edebiyatımızın ilk gezi eseri Seydi Ali Reis’in Miratü’l Memalik’idir. Bu yapıt kaptanıderya olan yazarın, Hint Deniz’inde fırtınaya yakalanarak gemilerini kaybetmesinden sonra karadan yaptığı yolculuklar sırasında görüp yaşadıklarını yansıtır.

Katip Çelebi tarafından yazılan “Cihannüma”, bir coğrafya kitabı olmasına karşın, yer yer gezi türüne yaklaşan bölümleriyle bu alanda yazılmış eserler arasında sayılabilir. Türk gezi edebiyatının hiç kuşkusuz en önemli eseri Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”sidir. Nabi’nin “Tuhfetül Harameyn”, Keçecizade İzzet Molla’nın “Mihnet Keşan” adlı eserleri Tanzimat’tan önceki devrede yazılmış diğer gezi eserlerindendir. Ahmet Mithat Efendi “Avrupa’da Bir Cevelan” , Cenap Şahabeddin’in “Avrupa Mektupları” Cumhuriyet öncesinin gezi eserleridir.
Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatını önemli gezi kitapları şunlardır:
1- Reşat Nuri Güntekin — Anadolu Notları
2- Falih Rıfkı Atay — Denizaşırı, Hind, Taymis Kıyıları, Tuna Kıyıları
3- Ahmet Haşim — Frankfurt Seyahatnamesi
4- Azra Erhat — Mavi Anadolu, Mavi Yolculuk
5- Haldun Taner — Düşsem Yollara Yollara
6- Sadri Ertem — Bir Vagon Penceresinden, Ankara-Bükreş
7- Samet Ağaoğlu — Strazburg Hatıraları, Sovyet Rusya imparatorluğu
8- Şükufe Nihal Başar — Finlandiya, Domaniç Dağları’nın Yolcusu
9- Bedri Rahmi Eyüboğlu — Canım Anadolu

10- Fikret Otyam — Ha Bu Diyar, Doğudan Gezi Notları, Topraksızlar, Can Pazarı
11- Selahattin Batu — Romancero, İsviçre Günleri, Avusturya ve Venedik Günleri İspanya Büyüsü
12- Melih Cevdet Anday — Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan Macaristan
13- Buket Uzuner — Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları
14- Yusuf Ziya Ortaç — Göz Ucuyla Avrupa
15- İsmail Habip Sevük — Tuna’dan Batı’ya
16- Yavuz Bülent Bakiler — Üsküp’ten Kosova’ya, Türkistan Türkistan
17- Füruzan – Yeni Konuklar, Balkan Yolcusu

Cumhuriyet Döneminde Gezi Yazısı

  • Bir kişinin gezip gördüğü yerle ilgili gözlem ve anılarını, o yer hakkında edindiği izlenimleri, bilgileri aktardığı yazılardır.
  • Seyahatname de denir.
  • Geziye çıkmayı uğraş edinmiş kimselere de gezgin (seyyah) denir.
  • Yer yer fotoğraflarla da desteklenir.
  • Tarih, coğrafya, toplumbilim gibi bilimlere kaynaklık eder.
  • Gezip görülen yerler anlatılırken objektif bir tutum sergilenir.
  • Betimleme, öyküleme ve açıklama anlatım türlerinden yararlanılır.
  • Gezilen görülen çevre, tabii özellikleri coğrafi konumu ile birlikte tanıtılır.
  • Gezilen yerin sosyal, ekonomik, tarihi ve kültürel yönleri yansıtılır.
  • İyi bir gözlem gücü gerektirir.
  • Görülen yerin yorumu yapılır, başka yerlerle karşılaştırılır ve bir sonuca varılır.
  • Yabancı terim ve kavramlar açıklanarak akıcı anlaşılır bir dil kullanılır.
  • Tanımlama, betimleme ve açıklamadan yararlanılır.
  • Gezi yazılarında dil göndergesel işlevinde kullanılır.
  • Dünya edebiyatında bu türde eser verenlerin başında Heredotos, Marco Polo ve İbn-i Batuta sayılabilir.
  • Türk edebiyatında Babür Şah’ın Babürnâme’si ( bu eser anı türü özelliği de gösterir) bu türün ilk örneğidir.
  • Evliya Çelebi’nin kaleme aldığı “Seyahatname” adlı eser, bu türün yalnızca Türk edebiyatında değil, dünya edebiyatında da en önde gelen eserlerindendir.

Edebiyatımızdaki önemli gezi yazılarından bazıları şunlardır:
Seydi Ali Reis: Mir’atü’l-Memalik
Evliya Çelebi: Seyahatname
Ahmet Mithat Efendi: Avrupa’da Bir Cevelan, Sayyadane Bir Cevelan
Ahmet Haşim: Frankfurt Seyahatnamesi
Cenap Şahabettin:Hac Yolunda, Avrupa Mektupları, Âfâk-ı Irak
Mehmet Akif Ersoy: Berlin Hatıraları
Falih Rıfkı Atay: Denizaşırı, Tuna Kıyıları, Zeytin Dağı, Taymis Kıyıları, Yolcu Defteri
Reşat Nuri Güntekin: Anadolu Notları
Attila İlhan: Abbas Yolcu
Haldun Taner: Düşsem Yollara Yollara
Erdem Bayazıt: İpek Yolu’ndan Afganistan’a

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı nasıl oluştu öğrenmek ister misin? 🙂

Yorum Ekle

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.