Dilin İşlevleri Görevleri ve Özellikleri

Dilin İşlevleri

• Göndergesel İşlev
• Heyecana Bağlı İşlev
• Kanalı Kontrol İşlevi
• Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi
• Dil Ötesi İşlev
• Şiirsel İşlev

Göndergesel İşlev

• İletinin, söylendiği gibi anlaşılmasını sağlayan işlevde düzenlenmesidir.
• Sözcükler genellikle gerçek anlamıyla kullanılır.
• Öğretici metinlerde yaygın olarak kullanılır.

Şiddetli yağmurlar seracılık sektörünü olumsuz etkiledi.

Bozulan bilgisayarımı tamire gönderdim.

Türk mühendisleri yerli otomotiv üretmek için hazırlıklara başladı.

Dostoyevski’nin romanlarındaki karakterler, çok canlıdır.

Heyecana Bağlı İşlev

• İletinin, göndericinin duygu ve heyecanlarını dile getirecek işlevde düzenlenmesidir.

Tüh, bu durum hiç iyi olmadı!

Eyvah, cüzdanımı evde unutmuşum!

Yaşasın, sonunda şampiyon olduk!

Olamaz, ben şimdi ne yapacağım?

Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi 

• İletinin, alıcının bir eylemde bulunmasını amaçlayan işlevle kullanılmasıdır.
• Emir cümleleridir.

Ellerini başının üstüne koy ve yere yat!

Herkes kitap ve defterlerini sıranın altına koysun.

Ben benzin parasını ödeyene kadar siz de arabanın camlarını silin.

Bana sıcak simit ve bir bardak çay getirin.

Kanalı Kontrol İşlevi 

• İletinin, alıcıyı denetlemeye, kanalın iletişime uygunluğunu anlamaya yönelik işlevle düzenlenmesidir.
• Sözde soru cümleleridir.

Söylediklerim anlaşıldı mı?

Telefonda hışırtı var, beni duyabiliyor musun?

Arka sıradakiler, tahtada ne yazdığını görebiliyor mu?

Dilimizi biliyor musunuz?

Dil Ötesi İşlev

• İletinin, dil ile ilgili konularda bilgi vermek işleviyle düzenlenmesidir.
• İsim soylu sözcükler, ek-eylem alarak yüklem olur.
• Fiil kök ya da gövdelerinden belirli yapım ekleriyle türetilerek isim, sıfat ve zarf olarak kullanılan kelimelere fiilimsi denir.

İçinde fiilimsi bulunan cümleler, “birleşik cümle” kabul edilir.

Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.

Şiirsel (Poetik – Sanatsal) İşlev

• İletinin, alıcıda çağrışım uyandıracak şekilde düzenlenmesidir.
• Sözcükler genellikle mecaz ve yan anlamlarıyla kullanılır.

Adım Sonbahar Şiiri

Nasıl iş bu
Her yanına çiçek yağmış
Erik ağacının Işık içinde yüzüyor
Neresinden baksan
Gözlerin kamaşır
Oysa ben akşam olmuşum
Yapraklarım dökülüyor
Usul usul
Adım sonbahar

Attila İlhan