Tanzimat Edebiyatı Öğretici Metinleri

Öğretici Metinler

1- Makale, eleştiri, fıkra gibi yeni türler alınmış, bunların ilk örnekleri verilmiştir.
2- Düz yazıda söz hüneri gösterme amacından vazgeçilmiş, düşünceleri halka yayma amacı güdülmüştür. Bu amaçlar seci’ler bırakılmış, anlatım gereksiz, doldurma sözlerden arındırılmış; uzun, birleşik, karmaşık cümleler yerine anlatım kısa cümlelerle biçimlendirilmiştir.
3- Sanatçılar, halk için yazmaya, halkı bilinçlendirip uyarmaya çalışmışlardır. Edebiyata insanı, toplumsal sorunları sokmuşlardır. Bugün kullandığımız irçok kavramın tohumlarını düşünce toprağımıza Tanzimatçılar ekmişlerdir.

Makale: Gazeteyle birlikte ortaya çıkan makalenin ilk örneği Tanzimat döneminde yazılan, Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki ”Mukaddime” başlıklı yazısıdır.

Eleştiri: Tanzimat döneminde ilk örnekleri verilen eleştiri bu dönemde daha çok kötüleme, azarlama olarak algılanmıştır. Eleştirilerin çoğu divan edebiyatına yöneliktir. Türk edebiyatında gerçek anlamda ilk eleştiricisi ve teorisyeni, Şinasi’nin açtığı yolda ilerleyen Namık Kemal’dir. Lisan-ı Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı-ı Şamildir, Tahrib-i Harabat, İntibah Mukaddimesi, Celal Mukaddimesi, Bahar-ı Daniş yazılarında eleştirel düşüncelerini açıklamıştır. İlk eleştiri kitabı, Namık Kemal’in ”Tahrib-i Harabat” adlı yapıtıdır.

Gazete: Gazete, bilgiyi toplumsallaştırmak, halkın düşüncelerini yansıtmak, halka yaralı bilgiler vermek ve onları ülke sorunlarına karşı daha duyarlı hale getirebilmek için önemli roller üstlenmiştir. İlk gazete II.Mahmut döneminde 1831’de çıkarılmaya başlanan ”Takvim-i Vakayi” adlı resmi gazetedir. (Tanzimat döneminden önce çıkarılmıştır.) 1840’ta İngiliz William Churchill tarafından ”Ceride-i Havadis” yarı resmi gazetedir. (Tanzimat döneminden önce çıkarılmıştır.) İlk edebi ve özel gazete 1860’ta Şinası ve Agah Efendi’nin birlikte çıkardığı ”Tercüman-ı Ahval” adlı gazetedir.

Bu dönemde çıkarılan diğer önemli gazeteler:

Tasvir-i Efkâr: (1862) Şinasi’nin tek başına çıkardığı gazetedir. Türkçenin itibarının artmasını sağlamıştır. 1865’ten itibaren iki yıl da Namık Kemal çıkarmıştır.
Hürriyet: (1867) Namık Kemal ve Ziya Paşa Londra’da kurmuştur. Avrupa’da çıkan ilk Türk gazetesidir.
Muhbir: (1866) Ali Suavi İstanbul’da çıkarmış, daha sonra Londra’ya taşımıştır.
İbret: (1871) Namık Kemal İstanbul’da çıkarmış, düşünce yazılarını yayımlamıştır.
Devir: (1872) Ahmet Mithat çıkarmıştır.
Bedir: (1872) Ahmet Mithat çıkarmıştır.
Tercüman-ı Hakikat: (1878) Ahmet Mithat çıkarmıştır. Pek çok romanını bu gazetede tefrika etmiştir.
İkdam: (1894) Ahmet Cevdet Paşa tarafından çıkarılmıştır.