Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı
1- Dil: Tanzimat Dönemi’nden Cumhuriyet’e kadar devam eden “sade dil” çalışmaları başarıya ulaşmıştır. Yazı dili, konuşma diline yaklaştırılmış, halkın kolaylıkla anlayabileceği bir dil kullanılmıştır. Halk dili ile edebiyat dili arasında yakınlaşma olmuş; eserlerde halk diline, yerel söyleyişlere yer verilmiştir. Türetilen ve canlandırılan sözcüklerin yanında, bölge ağızlarından sözcükler ve ifadeler edebiyata girmiştir.

2- Anlayış: Cumhuriyetin ilk yıllarında memleketçilik sanat anlayışı hâkimdir: Memleket edebiyatı olarak bilinen anlayışta; Milli edebiyat geleneğinden yararlanmak, edebiyatı İstanbul dışına çıkarmak, konuşma dilinin doğallığını ve canlılığını yansıtmak, tarihimizin ve halkımızın gerçeklerini yansıtmak ilkeleri: benimsenmiştir. Türk halkının her kesimi ve Anadolu edebiyata girmiş, Milli edebiyat ile başlayan Anadolu’ya açılma ve halka açılma ilkesi, bu dönemde ana ilke’ olmuştur. Sanatçılar Atatürk devrimlerini yorumlamış, savunmuş ve açıklamış:: halka tanıtmaya çalışmıştır.

3- Konu: Atatürk, Atatürk devrimleri, Türk tarihi, memleket, millet, halk, çağdaş: uygarlık, adalet, Anadolu, gurbet, yalnızlık, bunalım, bireyin iç dünyası başta olmak üzere hemen her konu işlenmiştir. Anadolu coğrafyasında yaşayan efsane: masal ve mitolojiden yararlanılmıştır. Sanatçılar Türkiye’nin gerçeklerini: kentlerdeki, köylerdeki yaşamı ve insan ilişkilerini, yurtdışına göçen işçileri, Cumhuriyet’in kuruluşunu ele alan eserler yazmışlardır.

4- Mekan: Roman, hikâyelerde olaylar İstanbul dışına çıkarılmış, Anadolu’nun çeşitli yerleri “gerçekçi” biçimde eserlerde işlenmiştir. Edebi eserlerin coğrafyası genişlemiştir.

5- Sanatçılar: Edebiyat belli bir kesimin ilgi alanı dışına çıkmış, sadece İstanbul’dan değil, Anadolu’nun hemen her yerinden yazarlar ve şairler çıkmıştır. Milli Edebiyat ve daha önceki dönemlerde yer alan bazı yazarlar ve şairler, Cumhuriyet döneminde eser vermeye devam etmiştir.

6- Türler: Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda türleri dört ana başlıkta ele aldık:

a- Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinleri: Gezi yazısı, anı, deneme, makale, fıkra, röportaj, mülakat, sohbet gibi öğretici türlerde önemli gelişmeler olmuş, olgun örnekler verilmiştir.

b- Cumhuriyet Döneminde Coşku ve Heyecana Bağlı Metinler (Şiir): Cumhuriyet Dönemi Türk şiiri hem biçim hem içerik açısından önemli değişiklikler olmuştur. Aruz ölçüsü önemini yitirmiş, birkaç sanatçı dışında aruzu kullanan pek kalmamıştır. Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Faruk Nafiz gibi bazı sanatçılar aruzu kullanmaya devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında hece ölçüsü önem kazanmış, daha çok hece ölçüsü kullanılmıştır. Nazım Hikmet’in etkisiyle serbest nazım (şiir) kullanılmaya başlanmış, 1940’lı yıllarda Garipçilerin özellikle Orhan Veli’nin etkisiyle “serbest şiir” anlayışı yaygınlaşmıştır. 1950’den sonra birçok sanatçı şiirlerinde büyük had ve noktalama işareti kullanmamaya başlamıştır. Cumhuriyet Dönemi Türk şiirinde konu bakımından sınırlama yoktur, hemen her konu işlenmiştir.

c- Cumhuriyet Döneminde Anlatmaya Bağlı Metinler (Roman ve Hikaye): Cumhuriyet’in ilk yıllarında roman ve hikâyede “Milli Edebiyat” akımı etkisini devam ettirmiş, gözlemci gerçekçi eserler yazılmış, 1940’tan sonra ise “sosyal gerçekçi” eserler verilmeye başlanmış, daha sonra bireyci sanat, modernizm ve postmodernizm etkili olmuştur. Roman ve hikayede bilinç akımı, iç monolog, kolaj, montaj, leitmotif, pastiş, parodi gibi teknikler kullanılmaya başlanmıştır.

d- Cumhuriyet Döneminde Göstermeye Bağlı Metinler (Tiyatro): Devlet tiyatrolarının birçok ile yayılmasıyla sahneleme olanakları gelişmiş, tiyatro yapıtlarını niteliğinde ve niceliğinde artışlar olmuştur.
Dil Devrimi: 3 Kasım 1928’de Arap alfabesinden Latin kökenli yeni Türk al-fabesine geçilmiş, “Harf inkılâbl” yapılmıştır. Latin kökenli Türk alfabesinirL kabulü okuma yazma konusunda kolaylıklar sağlamış, Arap alfabesinin baz sıkıntılarını gidermiş, Batılı milletlerle uyumu kolaylaştırmıştır. Dil Devrimi, belli bir süre yeni alfabeye alışmada; gazete, dergi ve kitapların basımında bazı sıkıntılara yol açmıştır. » Türk Dil Kurumu: 12 Temmuz 1932 yılında Atatürk’ün direktifleriyle kurul muştur. TDK’nin amacı Türk dili üzerinde araştırmalar yaparak Türk diliyle ilgil sorunların ortadan kaldırılması ve dilin zenginleştirilmesi ve millette ortak bir dil; anlayışı oluşturulmasıdır. Atatürk’ün katılımıyla Dolmabahçe Sarayı’nda Birinci Türk Dili Kurultayı yapılmış, Türk dilinin sorunları tartışılmıştır. Türk Dil Kurum çalışmalarına hâlâ devam etmektedir.

7- Dil Çalışmaları: Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Dil Kurumu, bizzat Atatürk tarafından kurdurulan Türkiyat Enstitüsü, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, dille ilgili çalışmalar yapmışlardır. Türk dili üzerine derleme, tarama, gramer (dil bilgisi) ve sözlük çalışmaları yapılmıştır. Çeşitli alanlarla ilgili terim sözlükleri hazırlanmıştır (Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Matematik Terimleri Sözlüğü).

8- Dilde Özleştirme Çalışmaları: Cumhuriyet Döneminde edebi eserleri etkileyen en önemli gelişme “dilde özleştirme” çalışmalarıdır. Türk Dil Kurumu’nun merkezinde 1960-1980 yılları arasında “Öz Türkçecilik” yapılmıştır. Öz Türkçecilik, zamanla “tasfiyecilik”e bürünmüş, Türkçedeki bütün Arapça ve Farsça sözcükleri atıp yerine Türkçe sözcükler türetmeyi amaçlamıştır. “Öz Türkçecilik”, zamanla ideolojik kılıfa bürünmüş, pek çok sözcüğü dilimizden atmıştır. Yeni nesillerin Mehmet Akif, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay gibi yazarları anlaması zorlaşmıştır. 1980’den sonra “Öz Türkçecilik” anlayışı zayıflamıştır.

9- Yabancı Dillerin Türkçeye Etkisi: 1960’tan sonra Türkçeye Batı dillerinden -özellikle Fransızca ve İngilizceden- pek çok sözcük girmiştir. Radyo, televizyon, gazete, dergi ve internet gibi kitle iletişim araçlarının Türkçeye yabancı sözcüklerin girmesinde çok etkisi olmuştur.

10- Basım Yayın Olanaklarının Gelişmesi: Cumhuriyet Dönemi’nde basım yayın açısından büyük gelişmeler olmuştur. 1727’den 1928’e kadar olan zaman: diliminde 25.000 farklı kitap basılmışken, günümüzde bir yılda 20.000’in üzerinde farklı kitap basılmaktadır. Basılan kitap sayısındaki artış, edebi eserlerin halka ulaşmasını kolaylaştırmaktadır.

11- Çeviri: Doğu ve Batı edebiyatının birçok klasik yapıtı Türkçeye çevrilmiştir.- Özellikle Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, Batı ve Doğu klasiklerinin: çevrilmesinde öncülük etmiştir.

12- Akımlar: Batı edebiyatı, Batı’daki edebi yenilikler, akımlar yakından takip: edilmiş, bunlar uygulanmaya çalışılmıştır. Edebiyatta gerçekçilik önem kazanmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde aşağıdaki akımlar etkili olmuştur:
1) Postmodernizm
2) Sembolizm
3) Sürrealizm
4) Dadaizm
5) Fütürizm
6) Dışavurumculuk
7) Varoluşçuluk
8) Sezgicilik
9) Modernizm
10) İzlenimcilik