Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Deneme
1- Özgürce seçilen bir konuda gelişen, bir konuşma havası içinde biçimlenen, genellikle orta uzunlukta olan düşünce yazılarıdır. Yazarın düşünce ve görüşlerini kesin kurallara bağlamadan kişisel, özgün bir bakış açısıyla yazılır. Deneme yazarı kesin bilgiler vermekten, bir düşünceyi kanıtlamaktan çok, ele aldığı konularda özgürce bir tutum içinde gerçeği arar, bu arayışa yazarla birlikte okur da katılır.
2- Deneme türünün kurucusu 16. yüzyıl Fransız yazarı Montaigne’dir. Bizim edebiyatımızda Tanzimat’tan itibaren görülmüş, Tanzimat’ta bir süre gazete ve dergilerde “musâhabe” üst başlığı altında deneme benzeri yazılar yazılmıştır.
3- En olgun örnekleri Cumhuriyet Dönemi’nde verilmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde, deneme türünün önemli isimleri Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyüboğlu, Ahmet Hamdi Tanpınar, Salah Birsel, Nermi Uygur, Mehmet Kaplan, Vedat Günyol ve Cemil Meriç’tir.
4- Denemeler üslup bakımından “informal-senli benli deneme” ve “format-resmi deneme” olmak üzere ikiye ayrılır.
a- Montaigne tarzı olarak da bilinen “informal-senli benli deneme” samimidir, yumuşak bir hava taşır, konuşma dili havasında yazılır. Türk edebiyatında Nurullah Ataç’ın denemeleri “informal-senli benli deneme” grubuna girer.
b- Bacon tarzı deneme olarak bilinen “formal-resmi deneme”de yazar bir otorite kimliğinde konuşur, resmi denemeler sistematiktir, açıklayıcıdır. Türk edebiyatında Yahya Kemal’in denemeleri “formal-resmi deneme” grubuna girer.
Cumhuriyet Dönemi’ndeki denemeleri “içerik” bakımından şöyle sınıflandırabiliriz:
a- Sanat ve Edebiyat Konulu Denemeler
1- Nurullah Ataç — Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Karalama Defteri
2- Cemal Süreya — Şapkam Dolu Çiçekle
3- Sezai Karakoç — Edebiyat Yazıları (Üç cilt)
4- Cemil Meriç — Kırk Ambar
5- Nermi Uygur — Dilin Gücü
6- Salah Birsel — Şiirin ilkeleri
7- Mehmet Kaplan — Edebiyatımızın içinden, Kültür ve Dil
8- İsmet Özel — Şiir Okuma Kılavuzu
9- Sabahattin Eyüboğlu — Mavi ve Kara, Sanat ve Edebiyat Üzerine Denemeler
10- Oktay Akbal — Önce Şiir Vardı, Yaşasın Edebiyat
11- Rasim Özdenören — Ruhun Malzemeleri
12- Suut Kemal Yetkin — Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Günlerin Götürdüğü
13- Tahsin Yücel — Yazın ve Yaşam, Yazının Sınırları
b) Şehir Konulu Denemeler
1- Ahmet Rasim — Şehir Mektupları
2- Yahya Kemal — Aziz İstanbul
3- Ahmet Hamdi Tanpınar — Beş Şehir
4- Ahmet Turan Alkan — Altıncı Şehir
5- Beşir Ayvazoğlu — Şehir Fotoğrafları
6- Samiha Ayverdi — İstanbul Geceleri
7- Mithat Enç — Uzun Çarşı’nın Uluları
8- Nihat Sami Banarlı — İstanbul’a Dair
c) Sosyal-Siyasi-Dini Konulu Denemeler
1- Mehmet Kaplan — Nesillerin Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası
2- İsmet Özel — Üç Mesele, Zor Zamanda Konuşmak, Taşları Yemek Yasak, Sura Asmak Hakkımız, Cuma Mektupları
3- Nurettin Topçu — İslam ve İnsan
4- Oktay Akbal — Atatürk Yaşadı mı?
5- İlhan Selçuk — Ağlamak ve Gülmek, Düşünüyorum Öyleyse Vurun Beni
6- Nuri Pakdil — Biat, Bir Yazarın Notları, Edebiyat Kulesi
d) Psikoloji-Felsefe Konulu denemeler
1- Nurettin Topçu — Türkiye’nin Maarif Davası, Kültür ve Medeniyet, Var Olmak
2- İsmail Tunalı – Denemeler
e) Karışık Konulu Denemeler
1- Ahmet Hamdi Tanpınar — Yaşadığım Gibi
2- Cemil Meriç — Mağaradakiler, Bu Ülke
3- Salah Birsel — Kahveler Kitabı, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Paf ve Puf, Amerikalı Tolstoy
4- Sabahattin Eyüboğlu — Mavi ve Kara
5- Ali Çolak — Mavisini Yitirmiş Yaşamak
Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı genel özelliklerini öğrendin mi?
Batı EdebiyatıYUNAN EDEBİYATIALMAN EDEBİYATIAMERİKAN EDEBİYATIİSPANYOL EDEBİYATIRUS EDEBİYATI Batı edebiyatının kökenleri Antik Yunan ve Roma'ya dayanır.…
Yazıdaki Başlıklarİnce Memed Konusuİnce Memed Karakterlerİnce Memed Özetİnce Memed 1 2 3 4 Özetİnce Memed…
Kemal Tahir Devlet Ana KonusuDevlet Ana Türü Nedir?Devlet Ana ÖzetDevlet Ana Romanının İncelemesiDevlet Ana Kimin…
Yazıdaki BaşlıklarKürk Mantolu Madonna KonusuKürk Mantolu Madonna TürüKürk Mantolu Madonna KarakterleriKürk Mantolu Madonna ÖzetKürk Mantolu…
Yazıdaki BaşlıklarKuyucaklı Yusuf KonusuKuyucaklı Yusuf Karakterler ve KahramanlarıKuyucaklı Yusuf Özet UzunKuyucaklı Yusuf Roman AnaliziKuyucaklı Yusuf…
Yazıdaki Başlıklar Fatih Harbiye KonusuFatih Harbiye KarakterleriFatih Harbiye ÖzetFatih Harbiye Kısa ÖzetNeriman Hangi Romanın Kahramanı?Fatih…