Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Deneme

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Deneme
1- Özgürce seçilen bir konuda gelişen, bir konuşma havası içinde biçimlenen, genellikle orta uzunlukta olan düşünce yazılarıdır. Yazarın düşünce ve görüşlerini kesin kurallara bağlamadan kişisel, özgün bir bakış açısıyla yazılır. Deneme yazarı kesin bilgiler vermekten, bir düşünceyi kanıtlamaktan çok, ele aldığı konularda özgürce bir tutum içinde gerçeği arar, bu arayışa yazarla birlikte okur da katılır.

2- Deneme türünün kurucusu 16. yüzyıl Fransız yazarı Montaigne’dir. Bizim edebiyatımızda Tanzimat’tan itibaren görülmüş, Tanzimat’ta bir süre gazete ve dergilerde “musâhabe” üst başlığı altında deneme benzeri yazılar yazılmıştır.

3- En olgun örnekleri Cumhuriyet Dönemi’nde verilmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde, deneme türünün önemli isimleri Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyüboğlu, Ahmet Hamdi Tanpınar, Salah Birsel, Nermi Uygur, Mehmet Kaplan, Vedat Günyol ve Cemil Meriç’tir.

4- Denemeler üslup bakımından “informal-senli benli deneme” ve “format-resmi deneme” olmak üzere ikiye ayrılır.
a- Montaigne tarzı olarak da bilinen “informal-senli benli deneme” samimidir, yumuşak bir hava taşır, konuşma dili havasında yazılır. Türk edebiyatında Nurullah Ataç’ın denemeleri “informal-senli benli deneme” grubuna girer.
b- Bacon tarzı deneme olarak bilinen “formal-resmi deneme”de yazar bir otorite kimliğinde konuşur, resmi denemeler sistematiktir, açıklayıcıdır. Türk edebiyatında Yahya Kemal’in denemeleri “formal-resmi deneme” grubuna girer.

Cumhuriyet Dönemi’ndeki denemeleri “içerik” bakımından şöyle sınıflandırabiliriz:
a- Sanat ve Edebiyat Konulu Denemeler
1- Nurullah Ataç — Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Karalama Defteri
2- Cemal Süreya — Şapkam Dolu Çiçekle
3- Sezai Karakoç — Edebiyat Yazıları (Üç cilt)
4- Cemil Meriç — Kırk Ambar
5- Nermi Uygur — Dilin Gücü
6- Salah Birsel — Şiirin ilkeleri
7- Mehmet Kaplan — Edebiyatımızın içinden, Kültür ve Dil
8- İsmet Özel — Şiir Okuma Kılavuzu
9- Sabahattin Eyüboğlu — Mavi ve Kara, Sanat ve Edebiyat Üzerine Denemeler
10- Oktay Akbal — Önce Şiir Vardı, Yaşasın Edebiyat
11- Rasim Özdenören — Ruhun Malzemeleri
12- Suut Kemal Yetkin — Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Günlerin Götürdüğü
13- Tahsin Yücel — Yazın ve Yaşam, Yazının Sınırları
b) Şehir Konulu Denemeler
1- Ahmet Rasim — Şehir Mektupları
2- Yahya Kemal — Aziz İstanbul
3- Ahmet Hamdi Tanpınar — Beş Şehir
4- Ahmet Turan Alkan — Altıncı Şehir
5- Beşir Ayvazoğlu — Şehir Fotoğrafları
6- Samiha Ayverdi — İstanbul Geceleri
7- Mithat Enç — Uzun Çarşı’nın Uluları
8- Nihat Sami Banarlı — İstanbul’a Dair
c) Sosyal-Siyasi-Dini Konulu Denemeler
1- Mehmet Kaplan — Nesillerin Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası
2- İsmet Özel — Üç Mesele, Zor Zamanda Konuşmak, Taşları Yemek Yasak, Sura Asmak Hakkımız, Cuma Mektupları
3- Nurettin Topçu — İslam ve İnsan
4- Oktay Akbal — Atatürk Yaşadı mı?
5- İlhan Selçuk — Ağlamak ve Gülmek, Düşünüyorum Öyleyse Vurun Beni
6- Nuri Pakdil — Biat, Bir Yazarın Notları, Edebiyat Kulesi
d) Psikoloji-Felsefe Konulu denemeler
1- Nurettin Topçu — Türkiye’nin Maarif Davası, Kültür ve Medeniyet, Var Olmak
2- İsmail Tunalı – Denemeler
e) Karışık Konulu Denemeler
1- Ahmet Hamdi Tanpınar — Yaşadığım Gibi
2- Cemil Meriç — Mağaradakiler, Bu Ülke
3- Salah Birsel — Kahveler Kitabı, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Paf ve Puf, Amerikalı Tolstoy
4- Sabahattin Eyüboğlu — Mavi ve Kara
5- Ali Çolak — Mavisini Yitirmiş Yaşamak

Cumhuriyet Döneminde Deneme

  • Herhangi bir konuda kişisel görüş ve düşüncelerin dile getirildiği yazılardır.
  • Alabildiğine özgür metinlerdir, hiçbir sınırlaması yoktur.
  • Kanıtlama amacı gütmez, düşündürmek ister.
  • Sanatçı kendisi ile konuşur gibi yazar, içten ve doğaldır.
  • Yazdıklarında yorumunu da katarak ortaya koyar.
  • Ciddi sorunlardan söz ederken bile gülümsetir.
  • Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bir birikime sahiptir.
  • Herhangi bir konuda, düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.
  • Sanatçı, birçok kaynaktan (tarih, sosyoloji, psikoloji, felsefe vs.) beslenir.
  • Ele aldığı düşünceyi doğrulama, kanıtlama gibi bir düşüncesi yoktur. Makale ve eleştiriden bu yönü ile ayrılır.
  • Makale planına (giriş, gelişme, sonuç) göre yazılır.
  • Genelde açıklayıcı, tartışmacı, söyleşmeye bağlı, anlatım türlerinden yararlanılır. Yer yer düşsel ve lirik anlatımların kullanıldığı da olur.
  • Dil, genel olarak göndergesel işleviyle kullanılır. Bununla birlikte denemedeki alabildiğine özgürlük, zaman zaman “dilin heyecana bağlı işlevi”, “şiirsel işlev”vs. gibi diğer işlevlerde kullanılmasına da uygun zemin oluşturabilir.
  • Gazete ve dergilerde rastlanabileceği gibi bağımsız kitap biçiminde de olabilir.
  • Bu türün dünya edebiyatındaki öncüsü “Denemeler” adlı ünlü eseriyle Montaigne’dir.
  • Türk edebiyatında bu türün önemli temsilcileri arasında Ahmet Haşim, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Ahmet Hamdi
    Tanpınar, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Fethi Naci, Vedat
    Günyol, Oktay Akbal, Melih Cevdet Anday ve Selim İleri sayılabilir.

Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı genel özelliklerini öğrendin mi?

Yorum Ekle

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.