Edebiyatın Diğer Bilimlerle İlişkisi

Edebiyatın diğer bilimlerle ilişkisi çok fazladır çünkü edebiyatın konusu temelde insandır. Doğal olarak kendisi gibi konusu insan olan felsefe, sosyoloji, psikoloji, tarih, gibi bilim dalları ile doğrudan ilişkilidir. Edebiyatın bilim dallarıyla arasındaki farkı; edebiyatın, güzel sanata özgü bakış tarzında ve değerlendirme biçiminde aramak gerekir.

Edebiyat ile Tarih İlişkisi

• Edebiyat tarihe kaynaklık edebilir.
• Edebi metinler oluştuğu dönemin izlerini yansıtır.
• Yazılış amacı bilgi vermek olmasa da okunulan bir romana ya da öyküye bakılarak o ürünlerin yazıldığı dönemin sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel hayatı hakkında bilgi sahibi olunabilir.
• Bir edebi metin konusunu doğrudan tarihten alabilir. Bu durumda da sanatçı, ilgilendiği dönemle ilgili tarihi bilgi ve belgelere başvurmak, onlardan yararlanmak zorundadır.

UYARI!

Tarihin bir alt kolu olan edebiyat tarihi, tarihin edebiyatı etkileyen, biçimlendiren yönünü incelerken tarihçilerin yaptığı gibi olayları neden – sonuç ilişkisi içinde belirlemez. Bu yönüyle edebiyat tarihi, genel tarihten ayrılır. Tarihin incelediği olay bitmişken, tarihe geçmişken; edebiyat tarihinin konusu olan edebi yapıt canlıdır. Konusunu tarihi olaylardan alan yapıtlar, tarihe ışık tutup tarih bilimine kaynaklık edebilir. Göktürk Yazıtları’nda anlatılan olaylar Türk tarihinin tüm dönemlerine mal olmuştur, Göktürk yazıtları edebi yapıt olarak canlılığını ve etkisini günümüzde de sürdürmektedir. Edebi yapıtları ve yazarları dönemleri ile birlikte inceleyen edebiyat tarihi, tarih biliminin yöntemlerinden yararlanır. Her ikisinin ortak noktası insanla ilgili gerçekleri anlatmaktır.

UYARI!

Bazı edebi yapıtlar, tarihi aydınlatmada büyük rol oynar. Bu konuda kaynak görevi gören siyasal, sosyal ve ekonomik hayat hakkında bilgiler veren “gazavatname, seyahatname, sefaretname, siyasetname, hatıra ve tezkireler” tarih araştırmalarında başvurulacak kaynaklardır. Örneğin bir edebi yapıt olan Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” si tarihçiler için de önemli bir kaynaktır. Toplumların ilk edebi ürünleri olan destanlar da tarih bilimi için önemli kaynaklar arasında yer alır. “Yaratılış, Göç, Ergenekon, İlyada ve Odysseia, Şehname, Kalevala” gibi destanlar incelenerek toplumların yaşamları, kültürleri, inançları hakkında bilgiler edinilir. Örneğin Oğuz Kağan Destanı’nı incelenerek o dönemin tarihi ile ilgili önemli bilgilere ulaşılır. Edebi yapıt bir anlamda tarihi belge niteliğindedir.

Edebiyat ile Coğrafya İlişkisi

• Coğrafya, edebi metinlerdeki yer-mekân unsuru bakımından edebiyatla ilişki içindedir.
• Özellikle olay metinlerinde bulunması gereken unsurlardan biri “yer” dir.
• Roman, hikâye gibi edebi eserlerde olay, bir mekânda meydana gelir ve bu mekânın yansıtılmasında coğrafya bilimi dolaylı da olsa etkilidir.
• Coğrafya kitaplarında, coğrafi bilgiler veren dergilerde ve ansiklopedilerde “açıklayıcı anlatımın” kullanılması da edebiyatla coğrafyanın ilişkisi kapsamında değerlendirilebilir.
• Öğretici metin türlerinden biri olan gezi yazıları da edebiyat – coğrafya ilişkisinin yoğun olduğu bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır.

Edebiyat ile Sosyoloji İlişkisi

• İnsanı ele almaları, edebiyatla sosyolojinin konu alanlarını ortak kılar.
• Edebiyatın konusu insandır ve insan da toplum içinde yaşar. İnsanın diğer insanlarla ilişkisinin başladığı yerde edebiyat devreye girer.
• Sosyoloji de toplum bilimidir. O da insanlar arası ilişkileri inceler ve değerlendirmelerde bulunur.
• Edebi metinler sosyoloji bilimine kaynaklık edebilir. Çünkü edebi metinlerde insan ilişkileri incelendiğinden sosyoloji için bol malzeme vardır.

Edebiyat ile Psikoloji İlişkisi

• Her edebi metin, kurgulanmış da olsa hayattan önemli oranda sahneler yansıtır.
• Edebi metin kahramanları; üzüntü, sevinç, intikam, hırs, vefa vs. duyguları taşır, yansıtırlar ki bütün bunlar doğrudan psikolojiyi ilgilendiren insan hâlleridir.
• Özellikle psikolojik romanlarda kahramanların ruh dünyalarının derinlemesine çözümlendiği görülür. Bu durumda yazar psikoloji biliminden faydalanır.
• Edebiyat – psikoloji ilişkisi bazı metinlerin temelini oluşturur. Örneğin, Freud’un psikanaliz kuramı birçok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur.
• Kahramanların olaylar karşısında gösterdikleri tepki psikolojik açıklamalara uygun verilir.
• Edebi eseri kaleme alan yazar da bir insandır. O da kendi ruhsal durumunu az ya da çok edebi esere yansıtır. Her edebi eser, yazarının iç dünyasından izler taşır. Bu durumda da psikoloji bilgisi bu malzemeden yararlanır.

Edebiyat ile Felsefe İlişkisi

• Felsefe varlık ve bilgi konularında sorular sorup çıkarımların yapıldığı bir bilim dalıdır.
• Edebiyat, felsefe biliminden hem öğretici metin türlerinin hem de edebi metin türlerinin oluşturulmasında yararlanır.
• Bir edebi eserde,örneğin romanda, kahramanın olaylar hakkında yorumda bulunup kişilere ve hayatına bu doğrultuda yön vermesi felsefe biliminden yararlanıldığını göstermektedir.
• Bazı edebi metinler, bir felsefi görünüşün savunucusu veya o görüşün ilkeleri doğrultusunda yazılır.
• Felsefe ile edebiyat arasındaki bir diğer ilişki biçimi ise edebiyat teorisinin oluşumunda ortaya çıkmaktadır. Bilindiği gibi, Aristoteles’in Poetika, Immanuel Kant’ın Yargı Gücünün Eleştirisi, Hegel’in Estetik adlı yapıtları, bu ilişki biçiminin sonucunda oluşmuş başyapıtlarıdır.
• Felsefe, aynı zamanda bir düşünme şekil olup edebi metinlerin oluşumu sırasında oldukça etkilidir.
• Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı eseri, realizm ilkeleri doğrultusunda yazılmıştır.

Edebiyat ile Bilim-Teknik İlişkisi

• Bilim alanında ve teknik alanda yaşanan gelişmeler hem edebi eserlerin gelişimini, yayılmasını vs. etkiler hem de o gelişmeler edebi eserde kendine yer bulur.
• Bir edebi esere bakarak o eserin yazıldığı dönemdeki bilim-teknik seviyesi hakkında fikir sahibi olunabilir.
• Bilim – teknik ve sanatın birleşmesi, medeniyeti oluşturur. Bu nedenle İslam ve Batı medeniyeti bu vesileyle oluşturulmuştur. Eserlerde medeniyet yansıması hep olmuştur.