Geleneksel Türk Halk Tiyatrosu

GELENEKSEL TÜRK HALK TİYATROSU
1- Orta oyunu, karagöz, kukla, köy seyirlik oyunları ve meddah bu gruba girer. Genellikle güldürü, taklit ve söz hünerine dayanır. Öğretici yönü olmakla birlikte eğlendiricilik özelliği öne çıkar.
2- Karagöz ve orta oyunu belli metinlere dayanır. Kukla, köy seyirlik oyunları ve meddah ise doğaçlamaya dayanır.
3- Oyunların başında ve sonunda kalıplaşmış sözler vardır.
4- Olumlu ve olumsuz tipler (iyi-kötü, bilgili-cahil) karşı karşıya getirilir.
5- Sahne çok basittir. Dekor hemen hemen yoktur.

Meddah nedir?
A. MEDDAH
a- Canlandırma ve benzetme ögelerinden yararlanarak öykü oluşturma sanatıdır.
b- Tek kişilik oyundur.
c- Meddah anlattığı öykünün konusuyla ilişkili olarak çeşitli etnik gruptan kişilerin, hayvanların doğa olaylarının taklidini yapar. Taklit yapan kişiye mukallit de denir.
d- Dekor ve sahne yoktur. Sadece baston, mendil ve iskemle kullanılır.
e- Meddah anlatısını günlük yaşamdaki olaylar oluşturur.
f- Meddah öykülerini doğaçlama anlatır. Yazılı bir metne bağlı kalınmadığı için meddah oyunları günümüzde bölük pörçüktür.
g- Meddah oyununda yer ve zaman sınırlaması yoktur.
h- Meddahlar oyunlarını çeşitli bilmecelerle süsler. Seyircinin ilgisini taze tutmaya çalışır.
ı- Meddah oyunun sonunda “kıssadan hisse” verir.

Ünlü meddahlar: Tıfli Ahmet Çelebi, Kız Ahmed, Aşki, Surüri, Kör Hasan, Harman Danası, Hacı Kıssahan, Meddah Eğlence, Çokyedi Reis, Münir Özkul, Erol Günaydın

Gölge oyunu nedir?
B. GÖLGE OYUNU (Karagöz)
a- Deriden kesilen ve “tasvir ” de denilen birtakım figürlerin arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılması temeline dayanan bir oyundur. Göstermeye bağlı edebi türlerdendir.
b- Halkın ortak malıdır, kimin düzenlediği bilinmez.
c- “Karagözcü” adı verilen sanatçılar, zaman içerisinde dönemin koşullarına göre eklemeler yapmıştır.
d- Tipler aynı kişi tarafından seslendirilir.
e- Karagöz oyunlarının metinleri 19.yüzyılda yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
f- Değişik ağız ve şive taklitlerine yer verilir. Güldürü ögesi ön plandadır.
g- Usta-çırak geleneği içinde sürdürülür.
h- Müzikten yararlanılır.
ı- Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.
i- Karagöz oyunu, Osmanlı toplumunun dilini, inançlarını, gelenek ve göreneklerini, sanatını, sosyal ve siyasi olaylara bakışını yansıtan bir kaynak niteliği taşır.
j- Karagöz oynatan kişilere “karagözcü hayali/hayalbaz” adı verilir. Oyunda usta kişidir. Yardımcısına “çırak” denir. Çırağın yardımcısına “sandıkar”; müzik yapan kişiye “yardak”; zilleri olmayan bir defe benzeyen enstrümanı çalan kişiye “dayrezen” denir.
k- Karagöz ve Hacivat oyunun iki temel kişisidir.

Karagöz: Saf, temiz kalpli, zeki ama okumamış insanları temsil eder. Cahil halk tipini simgeler. Cesur, gözü pek bir karaktere sahiptir; bu nedenle başı çoğu kez belaya girer, Hacivat’ın yardımıyla kurtulur. Türkçeyi ağdalı bir şekilde bozarak konuşan taşra tiplerle ve Hacivat’la alay eder.

Hacivat: Tipik bir aydındır, bildiklerini sergilemekten hoşlanır. Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar. Herkesin nabzına şerbet vermeyi bilir. Az buçuk okumuşluğundan dolayı Arapça ve Farsça sözcükleri kullanır. Aydın kesimi temsil eder. Aynı zamanda afyon tiryakisidir. Her meslek, yöre ve sınıftan insan rol alabilir, herkes kendi siyası ile konuşturulur.

Oyunun diğer kişileri şunlardır: Zenne (kadın tipini canlandıran erkek), Çelebi (genç, mirasyedi), Tuzsuz Deli Bekir (sarhoş, kabadayı), Beberuhi (aptal, cüce, şımarık), Acem (tüccar), Kayserili (kurnaz, pastırmacı), Arnavut (bahçıvan), Efe (zorba), Tiryaki (afyon tiryakisi), Laz (gemici), Kastamonulu (bekçi, oduncu), Frenk (doktor, terzi), Yahudi (sarraf), Matiz (sarhoş), Bolulu (aşçı), Arap (dilenci), Ermeni, Yahudi, Köçek, Soytarı, Çengi…

Orta oyunu nedir?
C. ORTA OYUNU
a- Göstermeye bağlı edebi türlerdendir.
b- 19.yüzyılın sonunda veya 20.yüzyılın başında kesin biçimini almıştır.
c- Halkın etrafını çevrelediği bir meydanda metinsiz, ezbersiz, suflörsüz oynan bir oyundur. Tarih içinde “kol oyunu, meydan oyunu, zuhuri” gibi adlar da verilmiştir orta oyununa.
d- Dekor yok denecek kadar azdır. Sahne görevini gören birkaç eşya vardır: Dekor olarak “yenidünya” denilen paravana vardır. “Dükkan” denilen bir tezgah ya da birkaç iskemle kullanılır. Oyunun oynandığı alana “palanga” denir.
e- Özellikle Ramazan aylarında, bayramlarda, düğünlerde, kır eğlencelerinde oynatılırdı.
f- Karşılıklı konuşmalara, şive taklitlerine dayanır.
g- Hazırcevaplılık, söz oyunları, yanlış anlamalar güldün) ögesi olarak kullanılır. Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.
h- Usta-çırak geleneği içinde sürdürülür.
ı- Konular değişiktir, Karagöz oyunlarıyla aynı olanlar vardır.
i- Kavuklu ve Pişekar, oyunun iki temel kişisidir.
Pişekar: Hacivat’ın karşılığıdır. Başoyuncudur, okumuş, orta sınıf şehirliyi tem-sil eder. Oyunu açar ve kapatır. Kenarı kürklü kattan ve külah giyer.
Kavuklu: Karagöz’ün karşılığıdır. Pişekar ile birlikte oyunu yürüten; ikinci oyun-cudur. Kavuk ve kattan giyer.

Yorum Ekle

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.