Şiirin Biçimsel Özellikleri

Şiirin Biçimsel Özellikleri
1- Dize (Mısra)
Mısra sözcüğü Arapça kökenlidir. Sözlük anlamı olarak “kapı kanadı, çadır kapısının iki yan parçası” anlamlarına gelir. Edebiyat terimi olarak ise mısra, şiirin her satırına verilen isimdir.

Örnek
“Gidelim oynayalım kâm alalım dünyadan”
Nedim

Örnek
‘Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden”
Ahmet Haşim

Örnek
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı”
Orhan Veli Kanık
Bu sözler birer mısradır.

Mısra-ı âzade
Divan şiirinde tek mısra olarak bir anlam ifade eden, anlamı tamamlayıcı başka mısraya ihtiyaç olmayan mısralara “mısra-ı “âzade” denir. Aslın-da mısra-ı “âziade tek dizelik şiirdir.

Örnek
Hâtırından çıkmasın dünyaya uryan geldiğin
Baki

Örnek
Türkçe ağzımda annemin ak sütüdür.
Yahya Kemal Beyatlı

Örnek
Devlet ol kimsededir olmaya devlet ona yâr
Lâedri

Örnek
Elimizden ne gelir taliimiz yar değil
Bağdatlı Ruhi

Örnek
“Müdhikat-ı dehre ben ölsem de taslirim güler”
Muallim Naci

Örnek
“Gün doğmadan meşime-i şebden neler doğar”
Kırımlı Rahmi

Divan şiirinde bir beyitin anlam bakımından birbirine bağlı olmayan ya da çok uzak bir anlam ilişkisi bulunan iki mısranın her birine de âzade denmiştir.

Örnek
“Fikret-i hatt-ı yar var serde”
“Arzu-yı bahar var serde”
Nazim
2- Beyit
Aynı ölçüyle yazılmış, aralarında anlamsal bağ bulunan iki dizelik birime “beyit” denir. Beyit sözcüğü Arapça “çadır, ev, oda” anlamına gelen “beyten gelir. Beyit, divan şiirinde sık olarak kullanılmış bir nazım birimidir. Beyitin ilk mısrasına “sadr”, ikinci mısrasına da “adiz” denir. iki mısra’ birbiriyle uyaklı olan beyitlere “mukaffa”, “musarra” veya “matia”; mısraları uyaklı olmayan beyitlere de “müfred” veya “ferd” denir.

Örnek
“Beni candan usandırdı cefâdan yar usanmaz mı
Felekler yandı ahımdan muradım şem’i yanmaz mı”
Fuzuli

Örnek
“Meyhane mukassi görünür taşradan amma
Bir başka ferah, başka letafet var içinde.”
Nedim

Yukarıdaki beyitlerden ilk ikisi “matla”; üçüncüsü ise mısraları uyaklı olmadığı için “müfred”dir.
3- Dörtlük
Dört dizeden oluşan nazım birimine “dörtlük” denir. Halk şiirinde, nazım birimi olarak genelde dörtlük tercih edilmiştir. Dörtlük Türklerin, İslamiyeti kabul etmelerinden önceki şiirlerinde de kullandıkları bir nazım birimidir.

Örnek
RUBAİ
Bilmem kime yahut neye uyduk gittik
Gahi meye gahi neye uyduk gittik
Erbab-ı zeka riyayı mezhep bildi
Bizler dili divâneye uyduk gittik
Yahya Kemal Beyatlı

Örnek
KARA TOPRAK
Dost dost diye nicesine sarıldım
Benim sadık yarim kara topraktır
Beyhude dolandım boşa yoruldum
Benim sadık yarim kara toprakdır.
Aşık Veysel Şatıroğlu

4- Bent
Bent, “bağ, bağlanan şey, kuşak, su bendi” gibi anlamlara gelir. Bir şiir terimi olarak ise bent, birbirine ölçü ve uyakla bağlanmış ikiden fazla dizeden oluşan mısralar. topluluğudur. Bir şiirde bentler 3-30 mısra olabilir. Bentlere parça anlamında “kira” da denir.

Örnek
SİVAS YOLLARINDA
Sivas yollarında geceleri
Katar katar kağnılar gider
Tekerleri meşeden.
Ağız dil vermeyen köylüler
Odun mu, tuz mu, hasta mı götürürler?
Ağır ağır kağnılar gider
Sivas yollarında geceleri.
Ne, yıldızlar kaynaşır gökyüzünde,
Ne, sevdayla dolar taşar gönüller,
Bir rüzgar eser ki bıçak gibi
El ayak şişer.
Sivas yollarında geceleri
Ağır ağır kağnılar gider.
Cahit KÜLEBİ

Lys Edebiyat soru dağılımını inceledin mi? İncelemediysen buraya tıklayarak inceleyebilirsin 🙂