Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Öğretici Metinler

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Öğretici Metinler

Bilgi verme, öğretme, bir tezi benimsetme amacıyla yazılan metinlere “öğretici metin” adı verilir. Cumhuriyet Dönemi öğretici metinlerin genel özellikleri şunlardır:
1- Çoğu yazar, dilin herkesçe kullanılan anlamını yani gerçek anlamını kullanmıştır.
2- Metinlerde anlatılanlar gerçek yaşamdaki nesneler, varlıklar, durumlar, olgularla ilgilidir.
3- Bazı yazarlar öznel bazıları nesnel anlatımı benimsemiştir.
4- Dil “göndericilik işlevi” ile kullanılmış, dilde duygusal ve çağrışımsal özelliklere yer verilmemiştir.
5- Bilimsel nitelik taşıyan öğretici metinlerde “terim”ler ağır basar.
6- Her öğretici metinde yazarın zihniyeti (bakış açısı) onu diğer yazarlardan ayırır. Metnin zihniyeti ana düşünceye yön vermiştir.
7- Olumlu, olumsuz, ağırbaşlı, alaycı, eleştirel, onaylamacı gibi farklı bakış açıları kullanılmıştır.
8- Mantık ölçüsü içinde gelişen ve açıklamaya dayanan anlatım tarzı benimsenmiştir.
9- Tanımlama, örneklendirme, tanık gösterme, karşılaştırma gibi düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılmıştır.
10- Duygudan çok düşünceye ağırlık verilmiştir.
11- Bilgi vermek, kimi gerçekleri göstermek amaçlanmıştır.
12- En çok tartışmacı ve açıklayıcı anlatım biçimleri kullanılmıştır, bazı metinlerde ise öyküleyici ve betimleyici anlatım benimsenmiştir.
13- Sade, halkın anlayabileceği, konuşma diline yakın bir dil kullanılmıştır.
14- Duru, açık, yalın, süssüz bir anlatım benimsenmiştir.
15- Türk dilinin kuralları, Türkçe sözcükler, halkın kullandığı sözcük grupları hâkimdir.
16- Anadolu, Anadolu’ya yönelme, Batılılaşma, kalkınma, milli konular işlenmiştir.
17- Bazı yazarlar, Atatürk ilke ve inkılâplarını kavratmaya ve benimsetmeye çalışmıştır.

a- Deneme türünde Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyüboğlu, Salah Birsel, Oktay Akbal, Cemil Meriç, Mehmet Kaplan, Nihat Sami Banarlı, Nermi Uygur, Ahmet Hamdi Tanpınar, Vedat Günyol, Orhan Burian, Tahsin Yücel, Akşit Göktürk, Hilmi Yavuz, Nuri Pakdil… ön plana çıkmıştır.
b- Makale yazarları arasında Ahmet Hamdi Tanpınar, Peyami Safa, Falih Rıfkı Atay, Erol Güngör, Cemil Meriç, Nurettin Topçu vardır.
c- Gezi yazarları arasında Haldun Taner, Azra Erhat, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Oktay Akbal, Falih Rıfkı Atay, Melih Cevdet Anday, Yavuz Bülent Bakiler vardır.
d- Fıkra yazarları arasında Peyami Safa, Falih Rıfkı Atay, Yusuf Ziya Ortaç, Burhan Felek, Necip Fazıl Kısakürek, Çetin Altan, Abdi İpekçi, Uğur Mumcu, İlhan Selçuk, Bekir Coşkun, Fehmi Koru, Mehmet Barlas, Emre Kongar vardır.
e- Eleştiri türünde Mehmet Kaplan, Fethi Naci, Asım Bezirci, Tahir Alangu, Berna Moran, Fahir Onger, Mehmet Fuat, Mehmet H. Doğan, Adnan Binyazar, Semih Gümüş, Muzaffer Erdost, Gürsel Aytaç, Adnan Benk ön plana çıkmıştır.
f- Günlük türünde Nurullah Ataç, Salah Birsel, Oktay Akbal, Cemal Süreya, Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Muzaffer Buyrukçu, Mehmet Seyda ön plana çıkmıştır.